#BudayaBanjar#TradisiBanjar#WarisanBanjar#PelajaranDariMasaLalu#HikmahBanjar

Index.php/ARTIKEL

From BASAkalimantanWiki

HAPATAN PANAMBAYAN: PAMBATANGAN

Suwahkah kita batakun wayah lagi hahalusan bahari cagar jadi nangapa kita mun hudah ganal kaina? Suwahkan kita batakun wan awak kita saurang pacangan nang kaya apa hidup kita mun hudah tuha kaina? Suwahkah kita batakun, suwahkah?

Inggih bisa haja, tagal kita ni kada suwah kawa maatirat saurang nang kaya apa jalan hidup kita kaina. Inggih bujur haja, tagal kita ni kada hingkat mangarawatah saurang antah kaina cagar jadi naga atawa sahibar jadi hulat bulu haja.

Kita manusia ni sahibar kawa baihtiar haja, lamun nang salabihnya nangitu urusan Nang di Sana. Kita ni sahibar nang kaya bubuhan paigalan haja balinggang-lingguk batandik musti bajajak di babun sampaya nyaman dijanaki urang.

  • * *

MALAM nangitu, bangsa pukul satangah satu, kampung Sungai Asam batumat pina sihai. Bulan nang tawasnya tatinggal kaya sumangka sabalah hanyar haja mancungul di langit. Sahibar batampai muha. Cahayanya pina salau-salau mahindau tanah nang paguni pina kakacapan. Bapupuluh bigi bintang pina mulai umpat baungkai jua. Kilip-kilip karancilangan angkuh timbul-tinggalam di sasala rakun nang bahanyut dibawa angin. Umai, pina liar nang kaya bigi mata katutupi rahatan sarik limbah diudaki kakanakan. Dimapa ha lagi, malam nangini asa sasain mambari garigitan.

Matan di balukar subarang batang banyu, nang kaya urang batuhui, angin bunyi haut mamparapas batiup ampah ka laut. Rapun nyiur pina gariang-gariut ditampur angin. Daun rumbia balinggang-lingguk, pina karawai-karawai nang kaya jariji urang lagi baigalan. Daun paring karisik-karisik basampuk balukuk. Ari paguni baribisan. Hawa liwar dingin, mandisap asa mancucuk-cucuk lacit ka tutulang balikat. Napang tih, matan urang bulikan di langgar limbah sumbahyang isa tadi hujan mandasau sing labatan. Maampat jam labih tangkujuh mangalumbuni Sungai Asam, kampung halus di hulu Kintap, di unjut Tanah Laut nangini. Wayahitu ti, di langit kadada kaliatan rakun sagumpal-gumpal lagi. Mangadap saalaman. Mahirang sabukuan. Kadada lagi urang nang hakun bakaluar pada rumah. Sintrup sabarataan. Salimput gabang sasain pisit. Karuh mandangkur. Awak balingkunan, mambulat nang kaya tanggiling kakanyangan. Nang handak bakamih, nang parutnya hudah asa malilit kahandakan bahira, tapaksa dalas batajuk matan di muhara lawang atawa sakalian batakai di pajijipan.

Tagal, di rumah halui nang pantar lampau nangitu lain pada nang lain.

Batangahmalaman nangitu Alan hudah basisiap handak tulak maninggalakan anak-bininya. Liwar bahati-hati, sambil bakujingkit tunggal ikitan inya balingkang ampah ka watun. Siti, nang bini, bagamat jua maumpati di balakang. Badudua takutan kalu pina anaknya tabangun. Napalagi mun si Rahman nang tabangun, musti ngalih urusannya kaina. Liwar ngalih dibisai. Lamun inya hudah tamulai maraju bisa basisigan lacit ka baisukan.

Wayah di watun, nang kaya rajin saban kalian inya handak tulak bagawi, Alan kadapati banyak bunyi. Damintu jua Siti. Badudua asing-asingnya bapandir lawan basa hati. Asing-asingnya maatirat saurang, maruhui buhul pamandiran nang kada musti diucapakan. Nang kaya urang bisu, hinip badudua. Malam sunyi-suung. Cuali bunyi jangkrik nang karirikan basasahutan di barumahan, bahanu ada jua sakali sabakas tadangar matan di kartak ganal bunyi mutur atawa sapida mutur nang lalu. Haut mamparapas nang kaya dihamputakan. Matan jauh di hilir kampung, tadangar bunyi salak hadupan nang mailun landang mambari takutan. Antah bujur antah kada, jar urang ada iblis atawa sabangsa hantu nang diliatnya. Bahu Siti bagidik. Asa cagat buritundunnya. Alan manyurung tangan, nang bini manyambut lawan ciuman di balukuk tangan kanannya.

“Hati-hati, Ka‘lah,” jar Siti maingati nang laki.

Alan kada manjawab. Dagunya haja nang bauntuk maiyaakan. Limbah nitu inya langsung balingkang tuju ka kartak—kartak halus di kampungnya nang baluman baaspal. Pina racap lingkangannya. Lacit di kartak, inya baliuk ampah ka kanan cagar manukui kakawalannya nang kikira hudah lawas mahadangi inya di halaman rumah Tuhalus. Di situ ti, di halaman nang sadang ligarnya nangitu, hudah barandak anam buah sapida mutur “antik” nang hudah siap ditunggang. Cuali ampun Tuhalus saurang, di situ ada jua sapida mutur Anang, Manto, Muslih, Rusli, tamasuk Honda Supra-X hirangnya Alan nang hudah satangah tuuh lantaran wayah ditukarinya dahulu dasar hudah satangah pakai jua. Suk muka wan buritannya gin hudah batangkir kaduduanya. Nang kaya itu jua sapida mutur kakawalannya nang lain, batangkir jua sampaya nahap gasan babawaan barat.

Di atas lapak samunyaan sapida mutur nangitu, damintu jua di kiwa-kanannya, hudah hibak lawan tatakan kayu ulin nang panjangnya bangsa satangah dapa hampai sadapa labih saikit (nangapang mun wayahini ti hudah liwar ngalih hanyar tatamuani balukan ulin nang panjangnya hampai dua-talu dapa, napalagi mun hampai ampat dapaan nang kaya bahari). Malam damini jua balukan ulin nangitu cagar dianjur ka kampung Pamasiran di Liang Anggang. Pacang dijual wan Haji Dirham, juragan kayu nang lacit ka wayahini hudah manalu tahun labih jadi langganan panjualan bubuhan Alan lawan kakawalannya—anam ikung paujikan kayu nang ada di kampung Sungai Asam nangini.

Limbah samunyaan sangu-manyangu wan alat-maalat nang musti dibawa hudah simpun, kada saapa tadangar bunyi galuguran masin sapida mutur bubuhannya nang baanam nangitu. Bunyi ngaung-ngaungan nang kaya urang handak balanja balalajuan di lapangan sirkuit. Di halaman Tuhalus nangitu, malam nang asalnya pina salau-salau haja balalu manarang kana cahaya lampu sapida mutur bubuhannya. Malam nang asalnya sunyi-suung kaya di kuburan, saitu-saini baubah jadi galu wan ingar-ingarnya. Kada saapa, tunggal buahan sapida mutur nangitu kaluar pada halaman rumah Tuhalus. Manto nang panambayan batulak, limbah nitu Anang, Muslih, Rusli, wan Alan manuntii di balakang. Lamun Tuhalus inya dasar baduhara badudi, maambil giliran nang pauncitan.

Malam sasain pina sihai. Ari nang tadi paguni pina marimis hudah kada taliat maambun lagi. Anam buah sapida mutur nang hibak lawan balukan kayu ulin nangitu bajurut baiiringan di kartak ganal. Halat kikira lima hampai sapuluh dapa hanyar sabuah. Kada sasalisih nang kaya urang pawai. Talu ikung burung cabak nang rahatan badadai di tangah kartak hancap bakitar, tarabang buntat baka-pinggir sahibar maliungi sapida mutur nang lalu. Limbah nangitu inya tunggal ikungan babulik pulang ka bakasnya. Batajukan pulang di tangah kartak nang kaya tadi. Akayah, nangapa kuang nang handak digiha bubuhan burung malam nangini maka pina tarangakan gulu maningau ampah ka atas. Ujar ti, bubuhan burung cabak nangini mahayal handak tarabang ka langit lantaran liwar karindangan lawan si bulan nang cahayanya sing bungasan. Tagal, paribasa urang handak maragap gunung tagal tangan kada manyampai, tapaksaai inya maharit karindangan saurangan. Karindangan nang kada bakasudahan.

Anam buah sapida mutur nangitu bunyi darudutan ngaung-ngaungan. Manto paguni di pamukaan, Tuhalus nang kaya tadi jua paling pauncitan. Lantaran bayut lawan bawaan nang kada kasandangan, tapaksaai bubuhannya nang baanam nangini satatayuhnya haja mambukahakan sapida mutur. Dikakarasi mamulas tali gas iya paguni kada hakun lancing jua. Ayuai hudah, pada bagulur ha lagi ban sapida mutur bajalan satatayuhnya nang kaya gulilingan ditunjul kakanakan.

Lawang sakiping kampung Sungai Asam hudah jauh ditinggalakan. Sasain lawas sasain lajang. Kampung nang tadi sawat ingar dapatnya bunyi masin sapida mutur bubuhannya nang baanam nangitu hudah tabulik nang kaya asal pulang. Sunyi-suung pulang. Hinip nang kaya di pakuburan pulang. Paribasanya, marga kasusunyian malam nangitu ti, sabuting daun haja nang gugur ka tanah tadangar bunyi hantap di talinga. Ubui, malam damini dasar asa mambari marma. Bujur-bujur asa mambari takutan.

  • * *

LAMUNNYA labih bajam-jam duduk bacugut di atas lapak sapida mutur, samana babawaan bayut lawan ruha-ruhanya, musti pang maulah panat lawan lapah-lapahnya. Pinggang asa kajar. Awak asa ramuk sabukuan. Makanyaam, biar wayah handak tulakan tadi kadada pamandiran sahama-hama, tagal sabarataan hudah paham mun di tangah jalan kaina bubuhannya tu musti cagar singgahan. Bamandak satumat dua-tumat sahibar mambujurakan urat gulu.

Limbah lacit ka kampung Alur, sambil lihum bapair, Alan umpat jua balangsam. Nangapang tih, lamun dirikin-rikin lacit ka pahujungan tahun nangini baarti hudah manalu tahun labih inya takarubut lawan kakawalannya nang balima nangitu. Umpat jadi tukang ujik kayu. Makanyaam, lantaran hudah lawas takumpul, limbah maliat haluan sapida mutur Manto wan Anang pina balangsam balalu baliuk ampah ka halaman lasmin halus di pinggir kartak nangitu inya hudah tahu nangapa nang pacang digiha kawalnya nang badua nangitu. Alan hudah hapal jua warung nginuman macam apa nang paguni hakun babuka batangahmalaman nangini. Alan takurihing saurang. Dalam hatinya, warung nangapa lagi mun kada “warung jablai” ngarannya—ngini astilah hanyar di banua, sasambatan urang hagan wawarung di bubuncu kampung nang rancak mahilung dua-talu ikung bibinian lanji gasan malayani bubuhan lalakian nang musti lanji jua.

Tuntung manyandarakan sapida mutur, langsung haja kakawalannya nang balima nangitu masukan ka lasmin. Asing-asingnya mamilih kaandakan burit nang pina tanyaman gasan basandar sambil maurak batis. Kabalujuran malam nangitu ti takana sunyi, kadada lalakian lain nang basinggah di situ. Bubuhan supir trak nang masi paabutnya tumadakannya kadadaan jua. Tagal, Alan lain pada nang lain. Biar sunyi kadada urang lain gin pagunai inya kada hakun jua maumpati kakawalannya masuk ka lasmin nangitu. Mun sahibar handak nginum kupi atawa mangilau wadai, nang bini hudah manyangui matan di rumah tadi. Samana pulang, inya taganang jua lawan umurnya nang wayahini hudah bakupala ampat.

Alan kaganangan lawan pitua urang bahari. Lamun urang hudah baumur patang puluh tagal kalakuan paguni haja nang kaya kakanakan hanyar maurak bulu, urang nang kaya nangini kalakuannya cagar tasalajur lacit ka mati. Pitua urang bahari tu maningau lawan umur Nabi wayah sidin diangkat jadi Rasulullah. Jadi, jar hati Alan batagur saurang, sadang haja hudah bakalakuan nang kada kakaruan. Makanyaam, limbah malikit ruku, inya baliung pada kakawalannya. Baduduk manyaurangan haja di babangku panjang di subarang kartak. Di bawah rapun akasia nang jambar, asa sigar pahinakannya. Anang, Manto, Muslih, Rusli, wan Tuhalus, lantaran hudah bakawal labih manalu tahun, bubuhannya nang balima nangitu hudah liwar paham jua nang kaya apa parigal si Alan. Inya kada nang ujar paribasa urang bahari, “Ambak-ambak bakut, sakali maluncat limpua hampang.” Kada. Inya kada damintu. Alan urangnya bujur-harus haja.

“Kupi hirang lah. Panasi, tagal jangan talalu pahit,” jar Manto langsung minta disadiakan nginuman hagan mamanasi parut.

“Aku White Coffie haja,” suara Muslih wan Rusli parak taimbai.

“Aku White Coffie jua,” Tuhalus maumpati nang badua.

“Mun aku…, napa yu lah. Ih, aku nang kaya rajin haja gin,” jar Anang mamasan jua. Tagal, antah kanapakah, angkuh bunyi ngalih inya bapandir.

“Hau, di sia kadada bajual nang kaya rajin, Ka’ai,” jar bibinian si kambang warung manyahuti sambil lihum pina mambari (hi-ih, mambari maras mambari muar saku, tahi karas kada kaluar). Mandangar kiauan “Ka’ai” nang bunyi ungah, balalu cagat ja puhun gulu Anang. Si kambang warung lihum pina mambari pulang, si kumbang lapar makaam parak kasadakan marga kahihimungan. Tagal, nang ngaran tamasuk undas jua, Anang ni hudah bapangalaman malawani bibinian kidas nang kaya si kambang warung nangitu.

“Uh, nang kaya itukah, Ding? Mun damintu aku nang kaya biasa haja tu,” jar Anang pulang mambujurakan pamandiran.

“Ai, pian ni, Ka’lah. Asa locco. Nang kaya kada suwah singgah ka sia ha lagi. Mun nang kaya biasa tu maginnyaai kadada, Ka’ai. Ulun ni maap ampun haja pang lah, inya di wadah kami ni dasar kadada pang nang biasa-biasa haja. Samunyaan luar biasa, Ka’ai. Pahamai kalu pian?”

Umai, sakali pulang Anang asa kasadakan.

“Mun pian handak, Ka’ai, adaai jua apam. Tagal lain apam barabai pang.”

“Hau, imbah pang apam nangapa, Ding?” Manto umpat manyaluki.

“Hi-hi-hi, apam nang takandal, Ka’ai.”

“Apam nangapa lah ngarannya?” jar Anang pina manyingking.

“Apam ampun ulun, Ka’ai,” jar si kambang warung sasain pina balanji.

Nah, iyaam hudah. Parak batamuan, jar Anang dalam hati. Manto damintu jua. Muslih, Rusli, wan Tuhalus manarangak haja pina tanganga mandangarakan. Jipah hudah dipasang, pulut hudah ditajak. Tinggal saantum dua antum lagi musti pang cagar bingkas. Pacangan rakai iman lalakiannya.

“Nang kaya apa, Ka?” si kambang warung pina maanyaki.

“Nang kaya apa? Apam tadikah, Ding?” si Anang piragah kada paham.

“Inggih, apam ulun. Hi-hi-hi, pian ni bapiragah pulang, Ka’lah.”

Nunung, damintu ngaran kiauan si kambang warung nangitu, sambil pina kujihing-kujihing mulai bakalimpusut mamaraki Anang wan Manto. Baduduk jua inya di situ, di sasala nang badua. Dipusut-pusutnya batangpaha Anang wan Yanto bagagantian. Serrr…! Anang nang tacanggih masinnya, talakas jua gasnya bakancang. Asa ada nang cagat. Asa ada nang manungkat. Asa ada mahluk hidup nang handak mangaluar pada sarangnya. Asa nang manguliat di dalam salawar Anang. Limbah asa kada katahanan lagi, ditapuknya burit si Nunung. Pukk! Mangikik Nunung nang kaya kuda bini handak balaki.